Mắt lồi, biến chứng thường gặp ở bệnh nhân Basedow, không chỉ ảnh hưởng nặng nề đến thẩm mỹ mà còn tiềm ẩn nguy cơ tổn thương thị lực vĩnh viễn. Điều trị Tây y hiện nay, dù là thuốc hay phẫu thuật, đều tiềm ẩn tác dụng phụ và chưa giải quyết triệt để căn nguyên.

Trong bối cảnh đó, Đông y, với cách tiếp cận căn nguyên và điều hòa cơ thể một cách toàn diện, được đánh giá như một giải pháp an toàn và hiệu quả hơn cho bệnh nhân Mắt Lồi do Basedow. Bài viết này sẽ đi sâu phân tích hiệu quả của phương pháp điều trị này, dựa trên kinh nghiệm lâm sàng của bác sĩ Phạm Thị Thu Hà – chuyên gia đầu ngành về bệnh lý tuyến giáp, giúp người bệnh có cái nhìn toàn diện và lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp.

Nhận thức chung của y học cổ truyền về Mắt Lồi do Basedow

Y học cổ truyền nhìn nhận Mắt Lồi do Basedow, hay Bệnh nhãn khoa liên quan đến tuyến giáp (TAO), không chỉ đơn thuần là bệnh về mắt mà là biểu hiện của sự mất cân bằng toàn thân. Ngay từ thời xa xưa, các danh y đã ghi chép về bệnh lý này với nhiều tên gọi khác nhau như “hồ nhãn ngưng tinh“, “mục châu tử thoát xuất hậu“, “cốt nhãn ngưng tinh“,… phản ánh chính xác tình trạng mắt lồi, cứng, khó chuyển động của người bệnh. Theo quan niệm của Đông y, nguyên nhân gây bệnh là do chức năng ngũ tạng, đặc biệt là Can, Tỳ, Thận, suy yếu, khiến khí cơ bất lợi, khí huyết ứ trệ, đàm thấp ngưng tụ. Trong đó:

Can: Can khí uất kết, không thể sơ tiết điều đạt, gây khí trệ huyết ứ, đẩy mắt lồi ra ngoài.

Tỳ: Tỳ hư khiến vận hóa thủy thấp kém, sinh ra đàm thấp, đàm ứ kết tại hốc mắt, chèn ép vào mắt gây lồi mắt.

Thận: Thận âm hư tổn không nuôi dưỡng được can mộc, khiến can dương bốc lên, đẩy mắt lồi ra.

Cũng chính vì hiểu rõ căn nguyên sâu xa nằm ở sự mất cân bằng âm dương, khí huyết, Đông y không chỉ tập trung kiểm soát triệu chứng bề mặt mà chú trọng điều trị từ gốc rễ vấn đề. Các phương pháp như thuốc, châm cứu, bấm huyệt được kết hợp nhằm hành khí hoạt huyết, hóa đàm, khứ ứ, bổ can, kiện tỳ, tư thận, giúp điều hòa chức năng tạng phủ, khôi phục sự cân bằng trong cơ thể.

Tóm tắt cơ chế gây ra mắt lồi do Basedow dưới góc nhìn YHCT và hướng điều trị

Khác với cách tiếp cận thông thường, YHCT, với góc nhìn toàn diện và sâu sắc, đã sớm nhận thức “mục trừng” – hay hiện tượng lồi mắt – là dấu hiệu của sự mất cân bằng âm dương bên trong cơ thể. “mắt lồi do basedow không phải do tác nhân đơn lẻ gây nên. Theo đó, bốn cơ chế bệnh sinh chủ đạo: Âm hư hỏa vượng, Can Thận âm hư, Khí trệ huyết ứ và Đàm thấp nội trở, chính là mấu chốt lý giải cho sự đa dạng trong biểu hiện lâm sàng và phương pháp điều trị riêng biệt của chứng bệnh này – Theo Bác sĩ Phạm Thị Thu Hà“

Cơ chế bệnh sinh theo YHCT:

Âm hư hỏa vượng: Cường giáp trong YHCT được xem là biểu hiện của “âm hư hỏa vượng”. Âm huyết suy giảm dẫn đến hỏa (nhiệt) bốc lên, gây ra các triệu chứng cường giáp như bồn chồn, nóng nảy, run tay, tim đập nhanh, sụt cân…

Can Thận âm hư: Thận âm hư yếu không khống chế được Can dương, dẫn đến Can dương quá thịnh. Can khai khiếu ra mắt, Can dương quá thịnh gây ra các triệu chứng ở mắt như sưng, đau, lồi mắt.

Khí trệ huyết ứ: Âm hư hỏa vượng, Can dương quá thịnh lâu ngày ảnh hưởng đến sự lưu thông khí huyết, gây khí trệ huyết ứ. Huyết ứ tại chỗ gây sưng nề, chèn ép các cơ và mô xung quanh mắt, dẫn đến tình trạng lồi mắt.

Đàm thấp nội trở: Tỳ hư không vận hóa được thủy thấp, sinh ra đàm thấp, ứ trệ ở kinh lạc, cản trở lưu thông khí huyết, góp phần gây ra sưng phù, lồi mắt.

Ý nghĩa trong điều trị giảm tình trạng mắt lồi bằng YHCT:

Dựa vào cơ chế bệnh sinh nêu trên, YHCT áp dụng các phương pháp điều trị sau để giảm tình trạng mắt lồi:

Tư âm giáng hỏa: Sử dụng các vị thuốc có tính hàn, lương để thanh nhiệt, dưỡng âm, làm dịu tình trạng hỏa vượng, từ đó kiểm soát cường giáp, giảm sưng viêm.

Bổ Can Thận: Sử dụng các vị thuốc bổ âm Can Thận, giúp cân bằng âm dương, khống chế Can dương quá thịnh, giảm tác động lên mắt.

Lý khí hoạt huyết: Sử dụng các vị thuốc hành khí, hoạt huyết để tăng cường lưu thông khí huyết, tiêu viêm, giảm sưng phù.

Kiện Tỳ trừ thấp: Sử dụng các vị thuốc kiện Tỳ, lợi thấp để tăng cường chức năng vận hóa của Tỳ, loại bỏ đàm thấp, giảm sưng phù.

Kết quả thực tế

Nhiều bệnh nhân bị mắt lồi do Basedow được điều trị thành công nhờ phương pháp này chỉ từ 1 đến 2 liệu trình. Hết đồng thời mắt lác, song thị, cộm và khô mắt

Câu hỏi thường gặp

Tại sao lồi mắt ở người bị Basedow không thuyên giảm khi đã điều trị cường giáp ổn định?

Trả lời: Lồi mắt ở người bị Basedow là do sự kết hợp của nhiều yếu tố, bao gồm:

• Tăng sản mô mỡ và mô liên kết ở hốc mắt
• Viêm và co kéo cơ nâng mi
• Tăng áp lực nội nhãn

Các yếu tố này có thể xảy ra ngay cả khi bệnh nhân đã điều trị cường giáp ổn định. Cụ thể, sự tăng sản mô mỡ và mô liên kết ở hốc mắt là do sự hoạt hóa của các tế bào miễn dịch, và quá trình này có thể tiếp tục diễn ra sau khi bệnh cường giáp đã được kiểm soát. Viêm và co kéo cơ nâng mi cũng có thể tiếp tục xảy ra do sự hiện diện của các kháng thể tự miễn. Tăng áp lực nội nhãn có thể xảy ra do sự tắc nghẽn các tuyến lệ hoặc do tổn thương dây thần kinh vận nhãn.

Ngoài ra, lồi mắt ở người bị Basedow cũng có thể do các nguyên nhân khác, không liên quan đến cường giáp, như:

• Viêm tuyến giáp tự miễn
• Viêm đa tuyến giáp Hashimoto
• Viêm tuyến giáp do nhiễm trùng
• Viêm tuyến giáp do thuốc

Trong những trường hợp này, lồi mắt cũng có thể không thuyên giảm khi đã điều trị cường giáp ổn định.

Do đó, lồi mắt ở người bị Basedow không thuyên giảm khi đã điều trị cường giáp ổn định là do các yếu tố gây lồi mắt vẫn tiếp tục tồn tại.

Tại sao người bị bệnh Basedow (graves) thường bị mắt lồi và mắt lác?

Trả lời: Bệnh Basedow (Graves) là một bệnh tự miễn, trong đó cơ thể sản sinh ra các kháng thể tự động tấn công các tế bào tuyến giáp. Các kháng thể này cũng có thể tấn công các tế bào ở các bộ phận khác của cơ thể, bao gồm mắt.

Lồi mắt và mắt lác là hai trong những biểu hiện mắt phổ biến nhất của bệnh Basedow. Lồi mắt là tình trạng nhãn cầu bị đẩy ra khỏi hố mắt. Mắt lác là tình trạng hai mắt không nhìn theo cùng một hướng.

Có hai cơ chế chính gây ra lồi mắt và mắt lác trong bệnh Basedow:

• Viêm: Các kháng thể tự động tấn công các cơ và mô xung quanh nhãn cầu, gây viêm. Viêm có thể làm tăng sản xuất dịch trong các mô, dẫn đến lồi mắt.
• Co thắt cơ: Các kháng thể tự động cũng có thể làm co thắt các cơ xung quanh nhãn cầu, dẫn đến mắt lác.

Ngoài ra, bệnh Basedow cũng có thể gây ra các triệu chứng mắt khác, bao gồm:

• Khô mắt: Khô mắt là tình trạng mắt thiếu nước mắt, dẫn đến cảm giác khó chịu, ngứa, rát và đỏ mắt.
• Ngứa mắt: Ngứa mắt là tình trạng mắt bị kích ứng, dẫn đến cảm giác muốn dụi mắt.
• Đỏ mắt: Đỏ mắt là tình trạng mắt bị ửng đỏ, do viêm hoặc kích ứng.

Các triệu chứng mắt của bệnh Basedow thường xuất hiện trong vòng 6 tháng đến 1 năm sau khi khởi phát bệnh. Trong một số trường hợp, các triệu chứng này có thể tự khỏi khi bệnh Basedow được điều trị. Tuy nhiên, trong nhiều trường hợp, các triệu chứng mắt cần được điều trị bằng thuốc hoặc phẫu thuật.

Tác dụng của thuốc Đông y và châm cứu trong điều trị mắt lồi ở người bị Basedow là gì?

Thuốc Đông y và châm cứu có tác dụng điều trị mắt lồi ở người bị Basedow theo các hướng sau:

• Điều hòa chức năng tuyến giáp: Thuốc Đông y có tác dụng điều hòa chức năng tuyến giáp, giảm tiết TSH và T3, T4, từ đó làm giảm kích thước tuyến giáp và giảm áp lực lên các cơ xung quanh mắt, giúp mắt trở về vị trí bình thường.
• Giảm viêm, sưng: Thuốc Đông y và châm cứu có tác dụng giảm viêm, sưng ở các cơ xung quanh mắt, giúp mắt trở nên linh hoạt hơn và giảm hiện tượng lồi.
• Cải thiện chức năng thị giác: Thuốc Đông y và châm cứu có tác dụng cải thiện chức năng thị giác, giảm hiện tượng nhìn mờ, nhìn đôi, lác.

Cơ chế điều trị của thuốc Đông y và châm cứu trong điều trị mắt lồi do bệnh Basedow là gì?

Trả lời: Thuốc Đông y và châm cứu có tác dụng trên các cơ chế sinh bệnh của bệnh Basedow, bao gồm:

• Tác động lên hệ miễn dịch: Thuốc Đông y và châm cứu có tác dụng ức chế hoạt động của hệ miễn dịch, từ đó giúp giảm sản xuất các kháng thể tự miễn gây tổn thương tuyến giáp và các cơ xung quanh mắt.
• Tác động lên hệ thần kinh: Thuốc Đông y và châm cứu có tác dụng điều hòa hoạt động của hệ thần kinh, từ đó giúp giảm tình trạng co thắt các cơ xung quanh mắt, từ đó giúp giảm lồi mắt.
• Tác động lên hệ nội tiết: Thuốc Đông y và châm cứu có tác dụng điều hòa hoạt động của hệ nội tiết, từ đó giúp giảm sản xuất hormone tuyến giáp, từ đó giúp cải thiện các triệu chứng cường giáp, bao gồm cả lồi mắt.